بورس چیست؟
بورس یا بهابازار به بازاری سازمان یافته گفته می‌شود که قیمت گذاری، خرید و فروش کالا، قرارداد آتی و اوراق بهادار در آن انجام می‌پذیرد. به عبارتی دیگر بازاری است که در آن دارایی‌ها خرید و فروش می‌شوند. همچنین هرزمانی شرایطی فراهم شود که بین خریدار و فروشنده رابطه برقرار شود و معامله ای صورت بگیرد بازار تشکیل شده است.
نحوه شکل گیری بورس
اولین بورس جهان در قرن هفدهم میلادی در شهر آمستردام هلند تشکیل شد و امروزه اکثریت کشور های جهان دارای بازار بورس می باشند. فلسفه شکل‌گیری بازار بورس در دنیا، تجمیع سرمایه و تأمین مالی شرکت ها و پروژه های آن ها در قالب یک سیستم بازار منسجم، قانونمند، پیوسته و شفاف است. پایه ی اساسی تشکیل این بازارها همان مفهوم اولیه و ساده شراکت، تقسیم سود و زیان احتمالی میان شرکا است.
بورس کلمه ای فرانسوی است که معنای آن در زبان فرانسه کیف پول می باشد.
در آن زمان، بازرگانان و کسبه شهری به نام بوروژ (Bruges) در شمال غربی بلژیک، در میدانی به نام تربورس (Ter Beurze) در مقابل خانه شخصی شناخته شده به نام «واندِر بورس» جمع می‌شدند و به خرید و فروش و حراج کالا های خود می‌پرداختند.
از آن زمان به بعد مکان هایی که مردم در آن جا به حراج کالا مبادرت می‌کردند بورس می‌گفتند که به تدریج شکل توسعه یافته تر و مسقف به خود گرفت.
در ایران سال ۱۳۴۵ قانون تشکیل بورس به تصویب رسید و از ۱۵ بهمن ماه سال ۱۳۴۶ آغاز به فعالیت کرد.
لازم به ذکر است که در سال ۱۳۴۱، کمیسیونی در وزارت بازرگانی و با حضور نمایندگان وزارت دارایی، وزارت بازرگانی و بانک توسعه صنعتی و معدنی ایران تشکیل و موافقت‌‌نامه تأسیس بورس سهام در این کمیسیون، تنظیم شد. در اواخر همان سال ۴۱، هیئتی از بورس بروکسل به سرپرستی دبیر کل این بازار به جهت مشارکت در راه اندازی بورس ایران، به کشور دعوت شدند و بالاخره پس از چهار سال، در سال ۱۳۴۵ قانون تشکیل بورس اوراق بهادار در مجلس تصویب شد و برای اجرا از طرف وزارت اقتصاد به بانک مرکزی ابلاغ شد.
همانطور که ذکر شد حدود یک سال بعد از ابلاغ قانون تشکیل بورس اوراق بهادار، در پانزدهم بهمن‌ماه سال ۱۳۴۶ و با انجام چند معامله بر روی سهام بانک توسعه صنعتی و معدنی که بزرگ‌ترین مجتمع واحدهای تولیدی و اقتصادی در آن تاریخ به شمار می‌رفت، به‌طور رسمـی فعالیت خود را آغاز کـرد.
بورس کالا
بورس کالا بازاری است متشکل و سازمان یافته که در آن به طور منظم کالا های معین با روش هایی از قبل تعریف شده مورد معامله قرار می‌گیرند و به طور منظم و دائم فعال است. در این بازار تعداد زیادی عرضه‌کننده و خریدار از طریق کارگزاران اقدام به معامله می‌کنند، به طور کلی بورس کالا در ایران در چند زمینه فعالیت دارد که البته در حال گسترش در حوزه های دیگر نیز می باشد، این حوزه ها تحت عنوان رینگ های فلزات، پتروشیمی و معاملات مشتقه که فعلا منحصر به معاملات آتی سکه طلا است نام گذاری شده اند.
همچنین معاملات در این بازار بصورت نقد،نسیه و سلف برای انواع محصولات کشاورزی و صنعتی انجام می شود و به بازار های فیزیکی، فرعی، و مالی تقسیم می شود که هر یک بخش های مختلفی دارند تا کالا های پذیرفته شده در بورس کالا را در خود جای دهند.سهام شرکت بورس کالا نیز با نماد معاملاتی کالا در بازار قابل خرید و فروش است و درآمد آن حاصل از کارمزد معاملات کالایی زیر نظر این شرکت است.
در بورس کالا معمولا مواد خام و مواد اولیه مورد معامله قرار می‌گیرد. هر بورسِ کالا را با نام همان کالایی که مورد معامله قرار می‌گیرد، نام‌گذاری می‌کنند. مثل بورس نفت یا گندم.
از دلایل اصلی بوجود آمدن بورس کالا، عدم نظارت بر فعالیت های معامله گران بود. قبل از راه‌اندازی بورس کالا، معامله‌گران با ریسک های متفاوتی رو‌به‌رو می‌شدند. به طور مثال ممکن بود فردی نیاز به فروش کالای خود داشته باشد اما طرف دیگر قرارداد را نشناسد، از سابقه معاملاتی او باخبر نباشد و حتی از اعتبار طرف مقابل اطلاعاتی نداشته باشد. در این مواقع طرفین با ریسک عدم ایفای تعهدات مواجه می‌شدند. که این بازار در به کاهش رساندن این ریسک کمک کرد.
بورس ارز
در بورس ارز همانند اسم آن کار خرید و فروش پول های خارجی انجام می‌گیرد.
بازاری است که در آن ارزها در مقابل یکدیگر معامله می‌شوند و به شکلی میزان ارزش آنها نسبت به یکدیگر در این بازار موجب می‌شود که بازاری پویا و فعال باشد.
در حال حاضر شرکت های بزرگ، صادرکنندگان، واردکنندگان و مردم عادی نیز به بازار بورس ارز دسترسی داشته و در آن معامله می کنند. معامله ارز به معنی خرید همزمان یک ارز و فروش ارز دیگر است، و ارزها همواره به صورت دوتایی معامله می‌شوند. مانند یورو و دلار.
لازم است بدانید که همچنان بانک های مرکزی کشور ها نقش اساسی را در این بازار ایفا می‌کنند و می‌توانند تاثیرات مهمی را در این بازار ایجاد کنند . برعکس بازار های سهام که مکان فیزیکی مشخصی دارند، معاملات در بازار جهانی ارز در مکان خاصی متمرکز نشده است. در واقع بازار بورس ارز یک بازار بین بانکی است که ارتباطات بین طرفین از طریق تلفن یا شبکه الکترونیکی هدایت و کنترل می‌شود. البته شبکه سوئیفت توسط بانک ها مورد استفاده قرار می‌گیرد که زبان مشترک بانکداری بین‌المللی است. بازار ارز پنج روز هفته فعال است و دو روز شنبه و یکشنبه تعطیل می باشد.
اولین تفاوت بازار بورس ازر با دیگر بورس ها این است که در بازار بورس سهام شما با پرداخت مقداری پول، سهام یک شرکت را خریداری می‌کنید و مالک آن می‌شوید ولی در بازار بورس ارز هرچند شما خرید و فروش می‌کنید ولی مالک آن ارز نیستید و در واقع سود و ضرری که از نوسان قیمت ارزها به دست می‌آورید بر سرمایه شما می‌افزاید.
در این بازار بورس یک ارز به تنهایی ارزش گذاری نمی شود و در مقایسه با ارز دیگر ارزش گذاری می‌شود. همچنین در بازار بورس ارز در دو جهت میتوان سود برد یعنی هم در روند نزولی قیمت و هم در روند صعودی آن، ولی در بازار بورس سهام تنها میتوان در بالا رفتن قیمت به سود رسید.
از مزایا بازار بورس ارز میتوان به شناور بودن آن اشاره کرد، به این معنی که این بازار در هر لحظه در حال تغییر و نوسان است. در بازار بورس ارز اگر شخص در معامله ای ضرر کند ممکن است تا ساعتی بعد، به دلیل شناور بودن و تغییرات قیمت در یک معامله دیگر، سودی چند برابر به دست آورد به طوری که آن ضرر را جبران کند.
بورس ارز یک بازار ۲۴ ساعته است که هر روز با گشایش بازار نیوزیلند آغاز شده و با شروع هر روز کاری در هر مرکز مالی در سراسر دنیا ادامه می‌یابد. حدود نیم ساعت قبل از بسته شدن بازار شیکاگو، روز جدید در نیوزیلند آغاز می‌شود و این یعنی پویایی کامل این بازار که جزو مزایای آن محسوب می‌شود.
نقد شوندگی بسیار بالا در این بورس یکی از ویژگی های مثبت این بازار به حساب می آید و به این معنی است که این بازار همیشه مشتری برای خرید یا فروش حضور دارد. به عبارت دیگر هر زمانی معامله‌گر تصمیم به خرید یا فروش گرفت، می‌تواند در کمتر از یک ثانیه معامله را ببندد و خرید یا فروش را پایان دهد.
بورس اوراق بهادار
اوراق بهادار نوعی دارایی نامشهود است و به این معناست که برگه ای دارای بها و ارزش می باشد. در بورس اوراق بهادار دارایی های مالی از قبیل سهام، اوراق مشارکت و… مورد معامله قرار می‌گیرند. همچنین یک بازار متشکل و رسمی سرمایه است که در آن خرید و فروش سهام شرکت ها یا اوراق قرضه دولتی و یا مؤسسات معتبر خصوصی، تحت ضوابط، قوانین و مقررات خاصی انجام می‌شود. در ایران به بازار خرید و فروش اوراق بهادار که به صورت رسمی و دائمی در محل معینی تشکیل می‌شود، بورس اوراق بهادار می گویند.
این معاملات در بازار بورس بر اساس قوانین و مقررات مصوب انجام می گیرد.
- وظیفه اصلی بورس اوراق بهادار، فراهم آوردن بازاری شفاف و منصفانه برای دادوستد اوراق بهادار پذیرفته شده و همچنین سیستمی مناسب برای نظارت بر جریان دادوستد، عملیات بازار و فعالیت اعضای آن است. مسئولیت های بورس اوراق بهادار شامل موارد زیر می باشد
- پذیرش یا لغو پذیرش اعضا شامل کارگزاران، معامله‌گران، بازارگردانان و مشاوران و مدیران سرمایه‌گذاری
- پذیرش یا لغو پذیرش ابزارهای مالی قابل دادوستد در بورس
- فراهم آوردن یک سیستم دادوستد مناسب و کارآمد
- فراهم آوردن یک سیستم مناسب و کارآمد برای تسویه و پایاپای دادوستد
- فراهم آوردن یک سیستم مناسب برای نظارت بر جریان دادوستد، عملیات بازار و فعالیت اعضا
- فراهم آوردن امکانات و تسهیلات لازم برای توزیع و انتشار اطلاعات مربوط به دادوستد و نیز سایر اطلاعات لازم برای تصمیم‌گیری درباره دادوستد اوراق بهادار.
بورس مسکن
در بورس مسکن، کار خرید و فروش املاک و مستغلات انجام می‌گیرد.
در این بورس عرضه املاک و دارایی های شرکت های دولتی که مطابق با قانون رفع موانع تولید بوده و شرکت های دولتی باید دارایی های مازاد خود را به فروش برسانند.
موضوع مهم و اصلی صندوق های زمین و ساختمان هستند، ماهیت این صندوق ها تامین مالی و سوق دادن نقدینگی به سمت ساخت و ساز است. این طرح حاصل همکاری بین وزارت راه و شهرسازی و سازمان بورس است. بر این اساس که نقدینگی مورد نیاز برای اجرای پروژه های ساختمانی با فروش به صورت سهام تامین مالی می شود.
امروزه بورس مسکن به عنوان یکی از راه های کنترل بازار مسکن معرفی شده است و کارشناسان امیدوارند شفاف سازی قیمت ها توسط آن انجام شود.
با توجه به اینکه در جامعه ما مسکن را نیز در کنار طلا و دلار نوعی دارایی است، مردم نیز تمایل به سرمایه‌گذاری در آن را دارند. تفاوت بازار آزاد و بورس مسکن در این است که سرمایه‌گذاری در بورس با ضرر همراه است حضور در این بازار با ترس همراه است و به همین منظور مطالعه و تحقیق نیاز است؛ اما این موارد در مورد بازار آزاد وجود ندارد و مردم می‌دانند که در مسکن همیشه قیمت‌ها بالا می‌رود، درست است در زمان رکود کمی کاهش می‌یابد اما جهش بعد از آن ضرر ها را جبران خواهد کرد. همچنین در صورت راه‌اندازی بورس مسکن در قالب قرارداد آتی می توان سهام خرید یک واحد مسکونی را در بورس کالا خرید و فروش کرد. البته این امکان وجود دارد که با قیمت روز، ساختمانی را که در آینده ساخته می‌شود خریداری کرد و به این گونه از تورمی که این روزها شاهد گریبان کشور و مردم را گرفته تا حدودی در امان ماند.
به همین جهت افرادی که می خواهند خانه بخرند و از طرفی نگران افزایش قیمت ها هستند، این امکان را دارند که تمام سهم های یک واحد مسکونی را که در بازار آتی بورس کالا عرضه می‌گردد به صورت یک جا خریداری نموده و پس از اتمام کار ساخت آن یک واحد ساختمانی داشته باشند. در این طرح، به راحتی میتوان با خرید چند سهم چند متر از یک واحد را به دست آورد. به این صورت برای خرید یک واحد ۱۰۰ متری پرداخت میلیاردی لازم نبوده و می‌شود با خرید تک سهم‌ها در بلندمدت صاحب آن خانه شد.
این موضوع در کشور ما که در حال تجربه نرخ تورم بسیاری بالایی است بسیار پرسود خواهد بود زیرا پس‌انداز کردن پول در بلندمدت باوجود چنین نرخ تورمی نه تنها ارزش آفرین نیست بلکه روند نزولی شدیدی نیز دارد. این موضوع مانع خرید خانه از طریق نظام پس‌انداز می شود. در نتیجه، این ابزار بورسی قادر خواهد بود برای خانه‌دار کردن مردم کاربرد داشته باشد.
بازار بورس انرژی
در این بازار حامل های انرژی و اوراق بهادار بر پایه این حامل ها معامله می‌شود.
اهداف بورس انرژی ایجاد شفافیت در بازار، کشف قیمت دقیق حامل‌های انرژی و رفع انحصار است.
بازار بورس انرژی به دو بازار فیزیکی و مشتقه تقسیم می‌شود، افراد حقیقی از طریق بازار مشتقه می‌توانند اقدام به معامله کنند. امکان معامله در بازار فیزیکی بورس انرژی برای افراد حقیقی وجود ندارد. تفاوت مهم این دو بازار این است که در بازار فیزیکی کالاها مورد معامله قرار می گیرند و در بازار مشتقه اوراق مبتنی بر کالا معامله می شود. بازار فیزیکی شامل سه تابلوی برق، نفت و گاز و تابلوی سایر حامل های انرژی و بازار مشتقه شامل سه تابلوی قرارداد سلف موازی استاندارد، قرارداد آتی و قرارداد اختیار معامله است. در بازار فیزیکی معاملات در قالب قراردادهای نقدی، نسیه، سلف، کشف پریمیوم انجام میپذیرند و قراردادهای آتی، اختیار معامله و سلف موازی استاندارد و … نیز قابلیت معامله در بازار مشتقه را دارند. در این بازار فقط مشتریان حقوقی حق خرید دارند بجز در اوراق سلف که افراد حقیقی هم حق خرید دارند.
بورس انرژی ایران در اسفند ماه سال ۹۱ با هدف ایجاد بازاری شفاف کارآمد با نقد شوندگی و رقابت پذیری بالا، کشف قیمت منصفانه و انحصار زدایی در بازار معاملات بخش انرژی تشکیل شد.
نظرات و تصمیمات هیئت رئیسه مجلس در مورد بورس
عضو هیئت رئیسه مجلس شورای اسلامی مطرح کرد: دولت بعضاً سوءاستفاده‌هایی از بازار بورس به نفع خودش دارد که به زودی مجلس تصمیمات جدی برای ساماندهی این بازار اتخاذ می‌کند. حسینعلی حاجی دلیگانی با اشاره به اقدامات مجلس برای ساماندهی بازار بورس، اظهار داشت: در مجلس اقدامات خوبی برای بهبود بازار بورس انجام و جلسات متعددی در این زمینه برگزار شده است. همچنین مجلس شورای اسلامی زوایای مختلف بازار بورس را مورد بررسی و خلا ها و نقاط ضعف آن را شناسایی کرده است اما با وجود این ها، هنوز در مدیریت بازار بورس مشکلاتی وجود دارد.
همچنین ایشان تصریح کرد: نکته دیگری که در این زمینه وجود دارد، آن است که دولت در برخی از مقاطع از بازار بورس به نفع خودش سوءاستفاده می کند. زمانی که دولت می‌خواهد سهام خودش را به فروش برساند، با همکاری برخی از سهامداران عمده قیمت آن سهام را افزایش می دهد و زمانی که سهام خود را عرضه کرد و به فروش رساند، بازار را رها می‌کند تا قیمت‌ها سقوط کند.
وی در ادامه گفت: در واقع از این طریق، دولت سهام‌های خودش را با قیمت گزافی به فروش می‌رساند اما مردم که این سهام‌ها را خریداری می‌کنند، دچار ضرر و زیان می‌شوند.